अदम्य साहस करणारे क्रांतिकारक उधमसिंह !!!

मात्र या गोळीबाराच्या घटनेमागे कारण होती, १३ एप्रिल १९१९ ला अमृतसरच्या जालियनवाला बागेत झालेल्या गोळीबाराची घटना. या दिवशी इंग्रज जनरल एडवर्ड हॅरी डायरच्या हुकुमावरून जालियनवाला बागेत जमलेल्या हजारो लोकांवर बेछुट गोळीबार करण्यात आला. या घटनेतील मृतांचा इंग्रज सरकारने जाहीर केलेला आकडा होता ३७० मृत आणि १२०० जखमी. मात्र हे आकडे चुकीचे असल्याचे अनेकांच म्हणणे आहे. असे म्हटले जाते की, जनरल डायरने केल्लाय या गोळीबारा कमीतकमी १००० लोकांचा मृत्यू झाला होता. जालियनवाला बाग घटना घडली तेव्हा पंजाबचा गर्व्हनर होता मायकल ओड्वायर. त्याने जनरल डायरच्या या हत्याकांडाचे समर्थन केले होते.
ही घटना घडली तेव्हा उधमसिंहदेखील जालियनवाला बागेत होते. त्याचवेळी त्यांनी या नरसंहाराचा बदला घेण्याचा निर्धार केला होता. नामसाधर्म्यामुळे बऱ्याचजणाना वाटते की उधमसिंहांनी जनरल डायरलाच मारले. मात्र मायकल ओड्वायर मारले त्या घटनेआधीच म्हणजे १९२७ मध्येच जनरल डायर याचा पक्षाघात (पॅरालिसीस) व दुसऱ्या आजारांमुळे मृत्यू झाला होता. इतिहासकारांचे असेही म्हणणे आहे की, मायकल ओड्वायरचा वध करण्यामागे केवळ जालियनवाला हत्याकांडाचा बदला घेणे हा एकमेव उद्देश नव्हता. तर ब्रिटीश सरकारला त्यांच्याच देशात कठोर संदेश देवून भारतीय क्रांतीची ज्वाला अजून प्रज्वलित करण्याचाही उधमसिंह यांचा हेतू होता.
उधमसिंहावर भगतसिंग यांचा प्रभाव होता. एका पत्रात तर त्यांनी भगतसिंग यांचा उल्लेख माझा प्रिय मित्र असाही केला आहे. भगतसिंग यांच्याबरोबर उधमसिंहांची पहिली भेट लाहौर जेलमध्ये झाली होती. दोघे पंजाब प्रांताशी संबंधित होते. दोघेही नास्तिक होते, दोघांच्याही जीवनाची दिशा जालियनवाला हत्याकांडाने बदलली होती. दोघांनाही फाशी देण्याआधी त्यांनी कोणत्याही धार्मिक ग्रंथाचे पठन करण्यास नकार दिला होता.

-योगेश शुक्ल