computer

घरचा आयुर्वेद

घरचा आयुर्वेद

या मालिकेतील भाग (11)

घरचा आयुर्वेद: स्वयंपाक घरात सहज उपलब्ध असणार्‍या कंकोळाचे औषधी गुणधर्म जाणून घ्या !!

मसाल्याच्या ज्या पदार्थांसाठी संपूर्ण युरोप भारतीय उपखंडामध्ये आपल्या वसाहती स्थापन करण्यासाठी जीवाचा आटापीटा करत होता, त्यातलाच एक पदार्थ म्हणजे कंकोळ. मसाल्यांमध्ये मिरी, लवंग आणि दालचिनीइतकं कंकोळ प्रसिद्ध नाही, पण सामिष पदार्थांसाठी बनवल्या जाणाऱ्या मसाल्यामध्ये कंकोळ हा अविभाज्य घटक असतो. प्रामुख्याने जावा, सुमात्रा आणि मलायामध्ये आणि त्याचप्रमाणे महाराष्ट्रातील कोकण आणि कर्नाटकमधील किनारपट्टीच्या प्रदेशामध्ये कंकोळाची लागवड होते. महाबळेश्वर आणि पाचगणीचा प्रदेशही कंकोळासाठी प्रसिद्ध आहे. आता या कंकोळाच्या औषधी गुणधर्मांसंबंधी माहिती घेऊ.
आपल्या आसपास आढळणाऱ्या अमृतवल्ली गुळवेलीचे आयुर्वेदप्रमाणित ७ अत्यंत महत्त्वाचे औषधी उपयोग!!

गुडूची किंवा Tinospora cordifolia या लॅटीन नावाने ओळखली जाणारी वनस्पती आयुर्वेदात औषधी गुणांनी युक्त म्हणून हजारो वर्षांपासून ओळखली जाते. या वनस्पतीच्या नेहमी हिरव्यागार दिसणा-या, बदामासारख्या सुंदर पानांमुळेच नाही तर तिच्या सहज करता येण्याजोग्या औषधी वापरामुळेही ही गुडूचीची वेल आपल्याकडे परसबागेमध्ये लावण्याची परंपरा आहे. आपल्याला ती गुळवेल म्हणून माहित असते आणि अनेकदा आपण उन्हाळ्यामध्ये गुळवेल-सत्त्व उष्णतेच्या विकारांमध्ये वापरलेलेही असते. पण आपल्याला गुळवेल आणि गुडूची एकच हे ठाऊक नसते म्हणून वाचकांसाठी हा लेखन-प्रपंच!
घरचा आयुर्वेद : पोटाच्या विकारांवर रामबाण उपाय असलेल्या ओव्याचे इतर फायदे माहित आहेत का?

आपल्या मराठीमध्ये एक खूप जुनी म्हण आहे, ‘ज्याच्या पोटात दुखेल, तो ओवा मागेल!’ पोटदुखीवर फार वर्षांपासून ओव्याच्या वापर होत आलेला आहे आणि त्याचाच परिपाक आपल्याला या उक्तीमध्ये दिसतो. आयुर्वेदामध्ये प्राचीन काळापासून पोटदुखीसारख्या वेगवेगळ्या व्याधींमध्ये ओव्याचा वापर केलेला आढळून येतो. आज ओव्याबद्दल आणि ओव्याच्या औषधी उपयोगाबद्दल जाणून घेऊया.ओव्याची उत्पत्ती संपूर्ण भारतभरामध्ये होते. त्याशिवाय तो भारताच्या वायव्येकडील देश, पर्शिया (इराण), मिस्र (इजिप्त) आणि अफगाणिस्तानामध्येही तयार होतो
सगळ्यांना माहित असायला हवेत लवंगेचे ६ महत्त्वपूर्ण औषधी उपयोग!!

भारतामध्ये मसाल्यातील द्रव्य म्हणून लवंग खूप प्रसिद्ध आहे. केरळ प्रांतामध्ये मुख्यतः लवंगेची लागवड होत असे. आता पश्चिम घाटातही तिची लागवड होऊ लागली आहे. लवंगेचा तीक्ष्ण सुगंध निरनिराळ्या पदार्थांना स्वादिष्ट बनवण्यामागे मोठा हातभार लावतो. त्याबरोबरच दातांचे रोग आणि तोंडाच्या रोगांमध्येही परंपरेने ती सहजगत्या वापरली जाते. पण याखेरीजही लवंगेचे आणखी अनेक औषधी उपयोग आहेत, ते आज पाहू.
ठंडा ठंडा कूल कूल वाळा म्हणजे नक्की काय असतो, त्याचे इतर फायदे काय? जाणून घ्या कृषितज्ज्ञ काय म्हणतात!!

विदर्भात तापमान वाढायला लागले की सगळ्यांना आठवण होते वाळ्याच्या तट्ट्यांची! तो वाळ्याचा सुखद गारवा \'तारणहार\' म्हणावा असाच असतो. एरव्ही वर्षभर दुर्लक्षित असणाऱ्या वाळ्याची उन्हाळ्यात आठवण आल्याशिवाय राहतच नाही. चला तर आज वाचा बोभाटावर वाळ्यावरचा गारगार लेख!
आरोग्यदायक तुळशीचे सात आयुर्वेदिक फायदे: कधी तिचा रस/लेप लावावा आणि कधी रस/चूर्ण पोटात घ्यावं?

तुलसी (तुळस) किंवा Ocinum sanctum या लॅटिन नावाने ओळखली जाणारी वनस्पती भारतीय संस्कृतीमध्ये प्राचीन काळापासून आरोग्य आणि आध्यात्मिक दृष्टीने महत्त्वाची मानली गेली आहे. तुळस तशी अनेक नावांनी ओळखली जाते. तिची काही नावं तिचं आध्यात्मिक महत्त्व दर्शवतात, तर काही नावं तिचं आरोग्यदायिनी होण्यामागचं कारण सांगतात.
आपल्या रोजच्या वापरातल्या हळदीचे हे ७ आयुर्वेदिक औषधी गुणधर्म माहित आहेत का?

हळद माहित नाही असा भारतीय सापडणे अशक्यच म्हणावे लागेल. लहानपणापासूनच आपली हळदीशी ओळख होते. हळद घातलेले दूध पीत भारतीय मुलं मोठी होतात. सर्दी झाली, घसा खवखवतोय, भारतीय आई ताबडतोब गरम गरम दुधात हळद टाकून प्यायला देते. मूल धडपडले, पडले आणि त्यास खरचटले की भारतीय आई ताबडतोब त्यावर चिमूटभर हळद दडपते. पडापडीमध्ये मुका मार बसला, सूज आली की भारतीय आई त्यावर हळदीचा लेप घालते. त्याशिवाय आवडत्या भाज्यांमध्ये सोनपिवळ्या रंगासाठीही मूल आईला त्यात हळद टाकताना बघते. शाळेमध्ये ‘पी हळद अन् हो गोरी!’ यासारखे वाक्प्रचारही शिकणार. यातूनच ही ओळख पक्की होत जाते. हळदीचा समावेश मांगलिक द्रव्य म्हणून सौभाग्य द्रव्यांमध्ये केलेला आहे. कुंकूही हळदीपासूनच बनवतात. आज एकूणच हळदीच्या औषधी गुणधर्मांची माहिती करून घेऊ.
रोजच्या वापरातल्या आल्याचे हे सगळे आयुर्वेदिक औषधी गुणधर्म तुम्हाला नक्कीच माहित नसतील!!

आलं घातलेला चहा, आलेपाकाच्या वडया आणि सुंठ घातलेलं दूध यासारख्या असंख्य गोष्टींमधलं आलं आपल्या जीवनाचा एक अविभाज्य भागच आहे. असं असलं तरी या आल्याचे काही घरगुती उपचार सोडले तर त्याच्या निरनिराळ्या रोगांमध्ये त्याच्या औषध म्हणून होणाऱ्या फायद्यापासून आपण काही प्रमाणात अनभिज्ञच असतो. आजच्या या लेखामध्ये आपण आल्याच्या काही औषधी गुणांची माहिती करून घेऊ.
अश्वगंधा :जाणून घ्या आयुर्वेदातील सर्वात प्रसिद्ध वनौषधीचे ५ उपयोग!!

सध्याच्या परिस्थितीत उपाय म्हणून आयुर्वेदिक वनौषधींकडे समाजाचे पुन्हा एकदा लक्ष गेले आहे आणि त्यांच्याबद्दल अधिक माहिती मिळवण्याचा प्रयत्न होताना दिसतोय. या दृष्टीनेच आज आपण प्रसिद्ध अशा अश्वगंधा या वनौषधीची अधिक माहिती करून घेऊ.अश्वगंधा ही आयुर्वेदातल्या सर्वात प्रसिद्ध वनौषधींपैकी एक आहे. मराठीमध्ये ढोरगुंज या नावाने ओळखल्या जाणा-या अश्वगंधेला आयुर्वेदिक ग्रंथांमध्ये ४७ वेगवेगळी नावे आहेत. अश्वगंधेच्या उपयोगांची माहिती करून घेण्यापूर्वी आपण यापैकी काही नावांमागचे शास्त्र समजून घेऊ.
आपल्या स्वयंपाकघरातल्या काळ्या मिरीचा लेप आणि चूर्ण कोणकोणत्या आजारांवर प्रभावी औषध आहे? आयुर्वेद काय म्हणतो?

भारतातल्या स्वयंपाकघरात सहजपणे सापडणाऱ्या मिरीने एकेकाळी तेव्हा माहिती असलेल्या जगभरातल्या तमाम लोकांना आपल्या नादाला लावलं होतं. संपूर्ण युरोपातल्या घराघरातल्या बल्लव आणि सुगरिणींसाठी मिरी हा स्वयंपाकातला अत्यंत आवश्यक घटक आहे. रोमन लोकांनी भारतासोबत सोने आणि मिरी यांचा समसमा व्यापार केल्याचं सांगतात, म्हणजे एक किलो मिरीसाठी रोमनांनी एक किलो सोनं दिलेलं आहे म्हणे! यातली अतिशयोक्ती सोडली तरी स्वयंपाकासाठी लागणाऱ्या गुणवत्तेबरोबरच मिरीमध्ये औषधी गुणवत्ताही ठासून भरलेली आहे. म्हणूनच आज आपण या मूळतः आपल्या भारतीय उपखंडामध्ये म्हणजे प्रामुख्याने कोकण प्रांत, केरळ्, मलेशिया, इन्डोनेशिया, सिंगापूर, जावा, बाली अशा स्थानी उत्पन्न होणाऱ्या मिरीच्या औषधी गुणधर्मांची माहिती करून घेऊ.लॅटिन भाषेत मिरीला पायपर नायग्रम (Piper nigrum) असं नाव आहे. या नावामधला नायग्रम किंवा नायग्रा (निग्रा) म्हणजे काळा रंग आणि पायपर हा मिरीच्या संस्कृतमधल्या पिप्पली या नावाचा अपभ्रंश आहे. या अनुषंगाने मिरीची इतर संस्कृत भाषेतील तसेच भारतीय भाषांतली नावं समजून घेणं योग्य होईल.
घरचा आयुर्वेद : दालचिनीचे हे सर्व आयुर्वेदिक फायदे तुम्हांला माहित आहेत का?

कोणत्याही समारंभामध्ये जेवणात पुलाव आहे हे आपल्याला ताटावर बसण्यापूर्वीच ज्या सुगंधामुळे कळतं तो असतो दालचिनीचा! हल्लीच्या काँटिनेंटल क्युझीनमध्ये प्रसिद्ध असणाऱ्या सिनॅमन ब्रेड्स, सिनॅमन रोल्स, सिनॅमन ॲपल पाय अशा व्यञ्जनांमध्ये त्यांना त्यांचा वैशिष्ट्यपूर्ण सुवास देणारा घटक म्हणजे सिनामन म्हणजेच दालचिनी. आज आपण या दालचिनीतल्या औषधी गुणांबद्दल चर्चा करू.

इतर मालिका